Eklem Kıkırdağı Hastalıklarının Tedavisinde Kök Hücreler
Kök hücreler insan vücudunda damarların çevresinde yer alan ve doku onarımı ve iyileşmesinde görev alan hücrelerdir. İstirahat halindeki bu hücreler, vücutta bir hasar meydana geldiğinde yaralanma bölgesinde ihtiyaç duyulan kıkırdak, kemik, kas, yağ dokusu gibi hücrelere dönüşerek, onarım sürecinde rol oynar. İki tip kök hücre vardır. Ceninlerden elde edilen (embriyoner) kök hücreler, tümör oluşturma özellikleri ve etik sorunlar nedeniyle günümüzde tercih edilmemektedir. Erişkin kök hücreler ise, vücutta bütün dokularda ve kanda bulunurlar ancak çok az sayıda ve seyrektirler. Bu hücrelerin tedavide etkili olabilmeleri için çoğaltılmaları gerekir.
Kök hücreler nasıl elde edilir ?
Eklem hastalıklarının tedavisinde kullanılan kök hücreler çeşitli kaynaklardan elde edilebilir. En sık kemik iliği olmakla birlikte yağ dokusu, kan ve eklemi döşeyen zar (sinovyal zar) kaynaklı hücreler de kullanılabilir. Kök hücreler iki şekilde üretilir. İlk yöntem iki aşamalıdır, önce alınan kök hücreler hücre kültürlerinde çoğaltılır. Özel standartlara sahip laboratuvarlar gerektiren bu işlem hem pahalıdır hem de teknik zorluklar içerir. Çoğaltılan hücreler daha sonra ikinci aşamada hastalıklı bölgeye uygulanır. Diğer yöntem ise tek aşamalıdır, hastanın kemik iliğindeki kök hücreler, özel santrifüj yöntemleri ve filtreler kullanılarak konsantre edilir ve hastalıklı bölgeye o anda uygulanır.
Kök hücreler hangi eklem hastalıklarda uygulanabilir ?
Kök hücreler en sık bölgesel kıkırdak hasarlarının onarımı için uygulanırlar. Bu uygulamada eklem kıkırdağının geri kalan bölgelerinin, menisküslerin ve bağların sağlam olması gerekir. İkinci uygulama alanı yaygın kıkırdak hasarı (osteoartrit, kireçlenme) olan hastalarda geçici rahatlama sağlamak için yapılan uygulamalardır. Henüz araştırılmakta olan son uygulama şekli ise romatoid artrit (iltahaplı eklem romatizması) durumlarında kök hücrelerin kullanımıdır.
Kök hücre uygulaması nasıl yapılır ?
Kök hücre uygulaması iki şekilde yapılabilir: cerrahi sırasında veya eklem içi enjeksiyon şeklinde. Cerrahi uygulama, açık ya da artroskopik cerrahi sırasında kök hücrelerin doğrudan hastalıklı bölgeye yerleştirilmesi şeklindedir. Bunun için önce matriks adı verilen bir çatının üzerine hücreler yerleştirilir/emdirilir. Daha sonra örtü şeklinde ve şekil verilebilir yapıdaki bu matriks, hasarlı bölgenin boyutlarına uygun olarak kesilir ve bölgeye yerleştirilip tespit edilir. Bu yöntemin avantajı kök hücrelerin doğrudan hasarlı bölgeye yerleştirilebilmesi ve çoğalıp kıkırdağa dönüşmeleri için uygun bir çatı yapısının olmasıdır. İkinci yöntemde ise kök hücreler eklem içine enjeksiyon şeklinde verilir. Bu yöntem genellikle osteoartrit gibi yaygın kıkırdak hasarının olduğu durumlarda kullanılır. Enjekte edilen hücreler bütün eklem boşluğuna yayılır, bu sırada hasarlı bölgeye de ulaşması beklenir.
Kök hücre tedavisinin etkinliği nasıldır ?
Kıkırdak onarımı ve osteoartrit bulgularının yatıştırılması konusunda yüzlerce deneysel çalışma olmasına rağmen çok az sayıda insan çalışması vardır. Otuz civarındaki insan çalışmasında kıkırdak onarımı için umut verici sonuçlar elde edilmiştir. Bu sonuçlar, diğer kıkırdak onarım yöntemleri ile benzerdir, olguların yaklaşık %80'inde iyi sonuç elde edilmiştir. Ancak kök hücre çalışmalarının hasta sayısı az ve takip süreleri çok kısadır. Oluşan yeni kıkırdak, bir tamir dokusu niteliğinde olup orijinal kıkırdak yapısına sahip değildir. Bu nedenle bu tedavinin uzun dönem sonuçları konusunda yeterli bilgi yoktur. Diğer kıkırdak onarım yöntemlerinden üstün olduğu gösterilememiştir.
Kök hücre tedavisinin komplikasyonları var mıdır ?
Kök hücre tedavisinin komplikasyonları oldukça düşüktür. Hücrelerin üretimi veya nakli sırasında istenmeyen hücrelerin veya mikropların taşınması riski vardır. Uygulama sonrasında kök hücrelerin kıkırdağa değil başka bir dokuya (örneğin kemik) dönüşebildiği gösterilmiştir. Deneysel çalışmalarda çok nadiren kök hücrelerde tümörlere dönüşüm olabildiği gösterilmiştir, ancak insan çalışmalarında böyle bir duruma rastlanmamıştır.
Kök hücreler "her derde deva mucize" bir tedavi midir ?
Yayın organları ve medyada yaratılmak istenen algının aksine, kök hücrelerin ortopedik kullanımı henüz daha başlangıç aşamasındadır. Elde edilen sonuçlar umut verici olmakla birlikte henüz standart tedavi protokolleri içinde yer almamaktadır, mucize bir tedavi yöntemi değildir. Bütün dünyada kök hücre araştırmaları devam etmektedir, henüz daha ideal uygulama şeklinin ne olduğu bilinmemektedir.
Önerilen Kaynaklar
* Fokal Kıkırdak Defektlerinde Güncel Tedavi Seçenekleri. Ed. Tandoğan RN, TUSYAD yayınları, Miki Matbaacılık, ISBN: 978-975-92647-2-7, Ankara 2013.
* Filardo G, Madry H, Jelic M, Roffi A, Cucchiarini M, Kon E. Mesenchymal stem cells for the treatment of cartilage lesions: from preclinical findings to clinical application in orthopaedics. Knee Surg Sports Traumatol Arthrosc. 2013 Aug;21(8):1717-29.
* Myers KR, Sgaglione NA, Grande DA. Trends in biological joint resurfacing. Bone Joint Res. 2013 Sep 16;2(9):193-9.
* Strioga M(1), Viswanathan S, Darinskas A, Slaby O, Michalek J. Same or not the same? Comparison of adipose tissue-derived versus bone marrow-derived mesenchymal stem and stromal cells. Stem Cells Dev. 2012 Sep 20;21(14):2724-52.
* Grassel S. Tissue-Engineering Strategies to Repair Chondral and Osteochondral Tissue in Osteoarthritis: Use of Mesenchymal Stem Cells. Curr Rheumatol Rep (2014) 16:452.
* Gopal K. Advances of human bone marrow-derived mesenchymal stem cells in the treatment of cartilage defects: A systematic review. Exp Biol Med 2014;239(6):663-669